Εφημερίδες"ΠΑΤΡΙΣ" 11-6-2003, "ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ" 15-6-2003

Ο συγγραφέας και επίτιμος δικηγόρος, Νίκος Πασχαλίδης στη βιβλιοκριτική του στις εφημερίδες του Ηρακλείου "Πατρίς" και "Μεσόγειος", παρουσιάζει το βιβλίο «Αντώνιος Ζωγράφος Ξανθουδίδης, Αυτοβιογραφία», του Κώστα Φυσαράκη, που εξέδωσε ο Πολιτιστικός Σύλλογος Αβδού με τη συνδρομή του Δήμου Χερσονήσου το 2002.

Του Νίκου Πασχαλίδη

Ο συγγραφέας είναι οικονομολόγος, εξειδικευμένος στη στατιστική και όχι ιστορικός. Η αγάπη του για τον τόπο του τον οδήγησε σε βαθιά μελέτη της ιστορίας, που εδώ συγκεκριμένα, in concreto, σε συνδυασμό με την Αυτοβιογραφία του θρυλικού καπετάν Ζωγράφου-Ξανθουδίδη και την ηρωϊκή εποχή του 1819-1896, τον ώθησαν στη δημιουργία μιας υποδειγματικής και πλήρους ιστορικής μονογραφίας, που δίνει ανάγλυφα τον ιστορούμενο και το περιβάλλον του, πλαισιώνοντας την αξιοζήλευτη αυτή μονογραφία με ντοκουμέντα και εμπλουτίζοντας την με σπάνιες φωτογραφίες.

Η ιστορία δεν έχει νόμους, όπως η φυσική, η νομική και η ιατρική επιστήμη. Τίμιοι ιστορικοί γράφουν τίμια ιστορία. Η επικρατούσα άποψη ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται δεν συνιστά ένα μαθηματικό κανόνα για μια αδιαφιλονίκητη διδαχή περί του «ορθώς πράττειν εν τω μέλλοντι» ή περί του «αποφεύγειν το σφάλλειν ως εν τω παρελθόντι».

Η βαθύτερη όμως μελέτη της ιστορίας μας εκπλήσσει με την εμφάνιση ομοιογενών δομικών κανόνων. Με την εννοιολογική βάση, ότι η ιστορία δεν είναι «μάθησις» αλλά «παθημάτων κάθαρσις» αγόμεθα στη σοφή και ωφέλιμη σκέψη του Σπινόζα «μη γελάς, μη κλαίς, προσπάθησε να καταλάβεις», non ridere, non lugere, neque detestari, sed intelligere.

Κατά την αναζήτηση γενικών αρχών στη φιλοσοφία της ιστορίας, δημιουργούνται σχολές, από τις οποίες η μια διατυπώνει τον νόμο της αντικειμενικής αυθεντικότητας για να αντισταθμίσει την απατηλή υποκειμενικότητα, η άλλη θέτει αρχές κριτικής ερμηνείας του ιστορικού φαινομένου, η τρίτη επιβάλλοντας στην ιστορική έρευνα τη χρήση μικροσκοπίου δημιουργεί την ιστορία-σύνθεση, όπου ο ιστορικός με επιθετικότητα διατυπώνει υπόθεση, που προσπαθεί να την επαληθεύσει.

 
Έκτοτε η ομαδική εργασία αποβαίνει θεραπευτικά αναγκαία για την επεξεργασία του ιστορικού φαινομένου, αλλά φέρνει μαζί της και την βαρεία παρενέργεια της «υπερειδίκευσης», δηλαδή, αντί να μετατραπεί η ιστορική έρευνα σε ένα χωνευτήρι, όπου θα συγχωνεύονται όλα τα γεγονότα και το περιβάλλον του ιστορικού φαινομένου, με την υπερειδίκευση γίνεται μια «υπερδιάσπαση» του ιστορικού αντικειμένου, με αποτέλεσμα η ιστορική καταγραφή να κατακερματίζεται και το ιστορικό πόρισμα να μη συνάγεται αλάθητο. Επειδή η ιστορία ωφελεί όταν καταλήγει σε μήνυμα. Επειδή η ιστορία είναι «γνώση» και «μνήμη».

Ο συγγραφέας απόφυγε τις ελλοχεύουσες ιστορικές παγίδες. Οδοιπόρησε αφηγητικά στην κλασσική ατραπό της ιστορικής μονογραφίας. Με ζήλο εξάντλησε τις πηγές του, τοποθέτησε το θέμα του στο σωστό ιστορικό περιβάλλον, κατένειμε το συλλεχθέν υλικό του στις σωστές αισθητικές ενότητες και διαστάσεις, πλούτισε τις σελίδες του με ιστορικά αξιομνημόνευτες παραπομπές και προσέφερε μια διδαχή, καίτοι μη ιστορικός, πώς η αγάπη, η σχολαστική έρευνα και η ευθύνη δημιουργούν ωφέλιμη και αντικειμενική ιστορία, που διεγείρει την νοσταλγία.

ΝΙΚΟΣ ΠΑΣΧΑΛΙΔΗΣ